Noordwijk zet zichzelf te kijk

Soms doe je fascinerende ontdekkingen die je vier jaar eerder had kunnen doen. Maar ach ja, je kunt niet alles bijhouden.

Het overkwam mij een aantal weekenden terug.

Het weer was stralend, de wind een beetje stijf uit het noorden, meer geschikt voor 10 kilometer wandelen dan 50 kilometer fietsen.

Nu kom ik niet graag in kustplaatsen. Nederlandse kustplaatsen. Ik ken hier geen boulevards met de grandeur van bijvoorbeeld Cannes of de speelsheid van Barcelona. 

Een badplaats aan de Nederlandse kust is meestal van temperatuur te kil en van aanblik te ellendig. Ik kan mij telkens weer verbazen dat er mensen zijn die zich voor hun plezier laten opsluiten in die grauwe, betonnen appartementencomplexen die ooit wit zijn geweest. De opslagplaatsen waar badgasten in worden weggestopt. En die zich dan tussen die dozen ook een of twee weken gaan proberen te vermaken. 

Niet vreemd dat de meeste bezoekers overvallen worden door een lamlendigheid die weggespoeld moet worden met bier en witte wijn en die het eten van frites, kibbeling en ijs tot de hoogtepunten van de dag rekenen.

Er was nu echter een aanleiding om het stuur naar Noordwijk te wenden. De Max Liebermann Route. Ik vertrouwde er op dat de zon weliswaar dagjesmensen naar het strand zou lokken maar de guurte geen tsunami van bezoekers zou uitlokken. Op de omringende bollenvelden stonden de meeste soorten nog in het groen en met het ontbreken van bussen met buitenlandse toeristen zouden de toegangswegen van Noordwijk vast en zeker redelijk vlot te bereizen zijn. Afgezien van een omleiding wegens wegwerkzaamheden was dat ook zo.

Ik parkeerde op het Lindenplein, met de kleine houten muziektent, in het hart van het oude Noordwijk, want dat bestaat inderdaad. 

Jammer dat het terras van het Hof van Holland bijna de hele voorjaarsdag in de schaduw ligt, je zou de exploitant de tuin toewensen die aan de andere kant van het plein ligt. Wat die twee giraffen daar nu weer te zoeken hebben, werd mij niet duidelijk.

Ik lees op de website: ‘Max Liebermann wordt beschouwd als de belangrijkste expressionistische Duitse schilder. Nederland was voor Max Liebermann zijn tweede vaderland. Van 1905 tot 1913 was Noordwijk (Huis ter Duincomplex) zijn Nederlandse hoofdkwartier. In totaal zijn 127 olieverfschilderijen terug te voeren op een Noordwijkse locatie of omgeving. Max Liebermann kan worden beschouwd als dé schilder die de begin- jaren van de Badplaats Noordwijk in beeld heeft gebracht.’ 

Het is jammer dat wat hij toen zag niet is vastgelegd in omgevingsvisies en bestemmingsplannen.

Langs de wandel- en fietsroute zijn 23 panelen met afbeeldingen van zijn ‘Noordwijkse’ schilderijen geplaatst, precies op de plek die hij op het doek heeft vastgelegd. En deze route is dus al op 1 juni 2018 geopend. Afijn, beter laat dan nooit.

Het kan mij altijd boeien, plaatjes van vroeger en nu. Het laat zo mooi zien welke werken de menselijke hand tot stand heeft gebracht en hoe, laten wij het gemakshalve de vooruitgang noemen, is voortgeschreden. 

Liebermann struinde met zijn schildersezel in het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw door het oude dorp en langs de boulevard. Dankzij onder andere de Ondernemersvereniging, Heijmans en de lokale Rotary, kun je nu het verschil zien tussen enerzijds het uitzicht dat de schilder destijds had en anderzijds wat de nietsvermoedende wandelaar nu heeft op dezelfde plek. En ik kan u melden: het verschil is droef makend. 

Als je de route oppakt bij het Lindenplein kom je in een deel van Noordwijk dat de strandgast nooit zal zien. Ik zal niet zeggen dat het een rustieke oude kern heeft, maar hier zijn een aantal straten die nog de sfeer van honderd jaar geleden ademt.

Noordwijk Binnen wordt van Noordwijk aan Zee gescheiden door een duingebied. Hier beginnen mijn wenkbrauwen al onrustig te wippen. Onze ooit zo glooiende beschermers tegen een kolkende zee zijn volledig gekoloniseerd door de welgestelden van van ons land. Eigenaren van de statige, rietgedekte landhuizen konden blijkbaar de financiële verleiding niet weerstaan en hebben stukken kavel verkocht aan buren die godbeterhet vergunning kregen voor het stapelen van witte kubussen van beton en glas. Op de oprit steevast een Mercedes Jeep, een Tesla en een Porsche. De dochters sjezen op hun elektrische step voorbij want inderdaad, het is hier en daar wel effe klimmen. Hier zouden zomaar de Meilandjes kunnen wonen. 

En zo zijn deze duinen verworden tot stukken grond die je straffeloos kunt egaliseren om plaats te maken voor betonblokken waarin je minstens vier gezinnen kunt ontvangen. 

Noordwijk heeft een hoge prijs betaald. Dat laat een van de werken van Liebermann dat aan de Koepelweg staat perfect zien. ‘Landschap bij Noordwijk-Binnen’, is de omschrijving op het paneel. Zijn uitzicht toen: een golvend duingebied met hier en daar in de verte een bollenveld. Mijn uitzicht nu: lego-dozen met volle opritten. 

De tennisbaan zoals die zich aan Liebermann in 1911 ontvouwde ligt er nog steeds. Op de top van de duinen destijds een enkel landhuis. Als je nu over de rand van het paneel het huidige vergezicht bekijkt, zie je de gruwelijke lelijkheid waar bouwers zich sindsdien aan bezondigd hebben. 

Het dieptepunt van deze treurniswekkende toer is paneel 18, naast het complex van Grand Hotel Huis ter Duin aan de boulevard. Hier hebben de samenstellers van de route naast de afbeelding van een ‘Liebermann’ met uitzicht op het strand een foto geplaatst van een bescheiden oude villa.

Opmerkelijk genoeg wordt de Nederlandstalige lezer onthouden wat wel in de Engels tekst wordt benoemd, namelijk dat dit Villa Elizabeth is, ooit deel uitmakend van het terrein van Huis ter Duin en waar je nu met je rug naartoe staat.  Het is een van de huizen waar Liebermann tijdens zijn vele verblijven in Noordwijk verbleef. ‘Although the villa (…) has undergone several renovations, the house is still recognisable from the picture included in the panel’, aldus de tekst.

Als ik mij omdraai zie ik een oerlelijk huis waarvan alleen de zijkanten nog iets van de contouren laten zien van wat ooit Villa Elizabeth was. Het huis op de foto is een bakstenen landhuis met aan weerszijden aan de voorkant twee volledig van hout opgetrokken uitbouwtjes die een  veranda met balustrade omvatten. Dankzij de ramen is de  veranda in alle seizoenen en weertypen te gebruiken. Daarboven een dakkapelletje met hetzelfde type puntdak als de beide uitbouwtjes. 

Als het diep in een Zweeds bos had gestaan, had het het huis van Pipi Langkous kunnen zijn. 

‘Several renovations’ hebben in dit geval geresulteerd in het volledig slopen van het oorspronkelijke huis en het vervangen door een wit-gestuct woonblok met aan de voorkant een soort van omgevallen vitrinekast met schuifpui over de volle breedte. De architect die hiervoor verantwoordelijk is moet met onmiddellijke ingang geschorst worden, het gemeentebestuur dat onder dit ontwerp een handtekening heeft gezet is hopelijk een aantal jaren terug naar de wachtgeldregeling verbannen.

Liebermann laat ons zien hoe het ooit zo fraaie Noordwijk een armoedige verzameling van ommuurde stapelbedden is geworden. Het resultaat van 100 jaar stedelijk mismanagement en afhankelijkheid van de overnachtingsindustrie. Als je heel goed luistert hoor je gezucht en gekraak in een kist. Dat is van een Duitse schilder die verliefd was op deze badplaats en zich in zijn graf omdraait.